مقاله مالیات بر ارزش افزوده ، روشها و آثار

به اعتقاد آدام اسمیت نظریه پرداز مكتب كلاسیكها معقولترین انواع مالیات، مالیات بر ارزش افزوده می باشد كه از بهره مالكان، سود و مزد فاش می شود. و بدین ترتیب اصل سهل الوصول بودن ، اصل عدالت، اصل شفافیت، اصل كارآیی، صرفه جویی و ... كه از اصول یك سیستم مارآمد مالیاتی می باشد فراهم می آورد.

-مفهوم و روشهای اعمال مالیات بر ارزش افزوده
مالیات بر ارزش افزوده (VAT) یك نوع مالیات غیر مستقیم بر مصرف و فروش داخلی كالاها و خدمات است. این نوع مالیات، مالیات چند مرحله ای می باشد كه در هر مرحله بر اساس ارزش افزوده ایجاد شده میزان مالیات محاسبه و اخذ می گردد.
روشهای مالیات بر ارزش افزوده عبارتند از:
الف)روش تجمعی 
ب)روش تفریقی
در روش تجمعی از حاصل جمع عواید نهادهای تولید یعنی دستمزد، اجاره، سود بانكی، سود بنگاه و... محاسبه می شود در حالی كه در روش تفریقی از رابطه زیر محاسبه می شود.
ارزش افزوده تفریقی=ارزش كل معاملات- ارزش معاملات واسطه ای
و روشهای دوگانه ذكر شده به دو شیوه مستقیم و غیر مستقیم اعمال می گردد و در شیوه مستقیم كل ارزش افزوده در هر مرحله محاسبه و مبنای مالیات قرار می گیرد و در روش غیر مستقیم اجزاء تولید كننده ارزش افزوده مبنا قرار می گیرد. كه به این اساس چهار شیوه كلی اعمال مالیات بر ارزش افزوده وجود دارد 
1-روش تجمعی مستقیم. 2-روش تجمعی غیر مستقیم. 3-روش تفریقی مستقیم 
4-روش تفریقی غیر مستقیم.
در وضعیت موجود در ایران نظام مالیاتی بصورت اعم و مالیانهای غیر مستقیم به صورت اخص از كارآیی لازم برخوردار نمی باشد و درصد بالایی از مالیاتهای غیر مستقیم اخذ شده از نفت و فرآورده های نفتی می باشد در صورتی كه شركت نفت دولتی بوده و قیمت گذاری محصولات آن توسط دولت صورت می گیرد از طرفی بخش های خدماتی مخصوصا تجارت كه رشد چشم گیری داشته است از پرداخت مالیات خودداری و بخشهای صنعت با توجه به مولد بودن آن و عدم كارآیی لازم در رقابت در سطح جهانی مالیاتهای متعددی پرداخت می نماید. بنابراین جاشیه سود در فعالیتهای خدماتی بالاتر از بخشهای صنعت می باشد كه این امر رشد نزولی سرمایه‌گذاری در این بخش را فراهم آورده است.
با این وصف به نظر می رسد كه طراحی و اجرا یك نظام مالیاتی جامع نظیر مالیات بر ارزش افزوده می تواند مؤثر واقع شود و مزایایی داشته باشد كه این مزایا بصورت خلاصه عبارتند از عدالت مالیاتی، رفع نارسائیها در سازمان مالیاتی، تشویق صادرات، تشویق سرمایه گذاری و ایجاد تعادل بخشی در تولید ناخالص داخلی.
قدر مسلم روش مالیات بر ارزش افزوده با توجه به جدید بودن و گسترده بودن پایه‌های مالیاتی نیاز به برنامه ریزی داشته و می بایستی از طریق آموزش كاركنان، بهره گیری از سیستم كامپیوتری و یكپارچه نمودن اطلاعات مالیاتی، طبقه بندی فعالیتهای اقتصادی و اطلاع رسانی از پیش شرطهای موفقیت مالیات بر ارزش افزوده در كشور ما می باشد.

نقد مقاله:
از مشخصات عمده كشورهای در حال توسعه اقتصادی بیمار و عدم كارآیی نظام مالیاتی این كشورها می باشد و دولتها مالیات را صرفا منبعی درآمدی جهت تأمین هزینه ها تلقی می نمایند در حالی كه در هر كشوری تركیب و نرخ و شیوه وصول مالیاتها مهمترین ابزار سیاستهای مالی می باشد. یكی از عوامل مهم و غیر قایل انكار در ناكار آمدی نظام مالیاتی كشور ما ساختار و فعالیت شركتهای دولتی می باشد كه با برخورداری از امكانات و بودجه زیاد در بازارهای انحصاری و حجم عظیم فعالیت مالیات ناچیزی می پردازند لذا به نظر می رسد كه اگر ساختار اقتصادی كشور نظیر فعالیتهای موجود شركتهای دولتی، عدم گسترش خصوصی سازی به معنای واقعی و وجود بنیادها و سازمانهایی كه از امكانات اقتصادی و دانشهای اقتصادی استفاده می نمایند و از پرداخت مالیات معاف می باشند... اصلاح نگردد روش مالیات بر ارزش افزوده نیز كارآیی لازم را نخواهد داشت.